verhalen over geloof

Idiolect en concordant

Toen mijn vader een aantal jaren geleden aan iemand in een Engelse pub de vraag stelde: “What are you drinking?”, wFake Dictionary, Dictionary definition of the word Translation.as het antwoord “lovely, a pint of Guiness please!”. Mijn vader had zich niet
gerealiseerd dat hij met het op die manier stellen van deze vraag iemand eigenlijk een drankje aanbood. Het is eenvoorbeeld waarin de Engelse woorden die hij gebruikte grammaticaal correct waren, maar contextueel een andere betekenis kregen.

Bij het vertalen van teksten komt de vraag om de hoek in hoeverre je rekening moet houden met je lezer.
Naardense Bijbel

Ik maak vaak gebruik van de Naardense Bijbel. In deze vertaling zijn vorm en inhoud sterk met elkaar verbonden. De vorm, sfeer en opbouw van het origineel blijven daarbij zoveel mogelijk in tact, omdat door de verandering daarvan ook de betekenis zou wijzigen. Dit heet idiolect vertalen.
De Naardense Bijbel is een idiolecte vertaling, waarbij geprobeerd is om de grote literaire waarde van de oorspronkelijke tekst te behouden. Die literaire waarde kan niet los gezien worden van de inhoud.

Naast idiolect is de Naardense Bijbel ook een concordante vertaling. Dat wil zeggen dat niet alleen de vorm (en daarmee klankkleur) behouden blijft, maar dat een bronwoord binnen dezelfde context telkens met hetzelfde woord vertaald wordt. Er wordt dus geen betekenis toegevoegd door de vertaler, er wordt niet ‘vertalend uitgelegd’ om het de lezer makkelijker te maken. De tekst wordt niet gewijzigd om het leesbaarder te maken. Daarom spreekt met van een brontaal-vertaling in tegenstelling tot bijvoorbeeld de NBV wat een doeltaal-vertaling is. Tot slot iets over het aantal woorden:  de auteurs van de oorspronkelijke teksten waren karig met woorden en een idiolecte manier van vertalen kenmerkt zich door eenzelfde stijl. Immers, dat sluit aan bij de bronstijl.

Voorbeeld
In Genesis 23:6 vraagt Abraham toestemming aan de burgers van Hebron om een eigen graf te mogen kopen. Hun antwoord is:

Hoor ons, mijn heer!
Een vorst Gods, gij in ons midden!

In de NBV wordt dit vertaald met Maar luister heer, wij beschouwen u als een vorst die door God zelf begunstigd wordt! De ironisch bedoelde titel vorst Gods mist in de vertaling de bedoelde ironie en bovendien valt het ritme van de tekst weg.

Ditzelfde merk ik bij de tekst die ik gebruikte voor een exegese-oefening (I Sam 3, vers 7): er heeft zich nog geen woord van de Ene aan hem onthuld. In de NBV lees ik: want de HEER had zich niet eerder aan hem bekendgemaakt door het woord tot hem te richten. Ik moet aannemen dat de Naardense Bijbel hier het dichts bij de bron is. Die Hebreeuwse bron kan ik zelf niet lezen.  Ik merk dat er hier voor mij ingevuld is door de NBV vertaler, terwijl juist de ruimte van die betekenis de tekst voor mij ‘spannend’ maakt.

De Naardense Bijbel is geen luchtige, eenvoudige toegankelijke vertaling. Juist door zo dicht op de huid van de brontekst te blijven, krijg je als lezer zonder kennis van het Hebreeuws toegang tot een zo authentiek mogelijke ervaring die je in een doeltaal-vertaling, zoals NBV of in nog grotere mate de Groot Nieuws Bijbel, zult moeten ontberen.

Een laatste opmerking over de toegankelijkheid: de Naardense Bijbel wil lezers bereiken die vanuit een literaire belangstelling zo dicht mogelijk bij de grondtalen willen komen. Hoeveel mensen hebben een dergelijke literaire belangstelling? Dat zal beperkt zijn, denk ik. De NBV richt zich juist op een breed publiek, met een goed leesbare tekst. De schoonheid van de Naardense Bijbel vergt meer van de lezer, en de vraag is hoeveel mensen bereid zijn die moeite te doen.

1 reactie

  1. Friese Ketter

    Duidelijk verhaal Jelle. Overigens is die Naardense Bijbel bedoeld om uit voor te lezen en om uit voorgelezen te worden. Als de woorden (het woord?) op die manier jou of anderen ’ter ore’ komen dan kom je misschien nog dichter bij de oorsprong.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

© 2024 Jelle Waringa

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑